Shokunin (σοκούνιν). Ιαπωνία. Όχι μια λέξη, μα πολυδιάστατη έννοια άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ανάλογο βιοπορισμό. Τίτλος αναγνώρισης παροιμιώδους αφοσίωσης σε ένα έργο ζωής. Χωρίς ακριβή απόδοση σε άλλες γλώσσες, δεν μεταφράζεται μονολεκτικά. Συμπυκνωμένη έννοια – φορέας ενός πολυσύνθετου κώδικα αξιών, υιοθετείται για να εκφραστεί ένα υψηλό ιδεώδες: το σπάνιο εργασιακό φρόνημα. Είθισται να χρησιμοποιείται με φειδώ ως απόδοση υπέρτατου σεβασμού στους ασκητές των τεχνών, σε όσους ταύτισαν την ύπαρξή τους με το αντικείμενο που υπηρέτησαν. Τι σημαίνει τελικά «shokunin»;

Πρόκειται για άτυπος τίτλος που αποδίδεται σε όποιον διάγει βίο βαθιά φιλοσοφημένο, με πρότυπες αρχές εφαρμοσμένες πιστά στην πράξη και στην πρακτική. Μια έννοια με ευρύ πολιτισμικό φορτίο, σύμβολο βαθιάς κουλτούρας της ιαπωνικής παράδοσης. Αναφέρεται στη στάση ζωής του ανθρώπου που αφιερώνεται ολοκληρωτικά στην τέχνη του: τον ακάματο τεχνίτη, ταγμένο στην ανύψωση της τεχνικής του στον υπερθετικό βαθμό και με κάθε προσωπικό κόστος. Τίτλος τιμής, πρότυπο αφοσίωσης, σύμβολο αέναης εξέλιξης. Η Ιαπωνία φημίζεται για την αξιοσύνη των ανθρώπων της, γεγονός που προβάλλεται σε ό,τι δημιουργούν. Δεν είναι τυχαία άλλωστε η φήμη. Μια φήμη που κτίστηκε σε αξίες όπως εκείνες των shokunin. Η πρότυπη αυτή στάση ζωής, αφορά την εμπνευσμένη καλλιτεχνία αξιώσεων, εφαρμοσμένη αντίστοιχα και στη γαστρονομία από εκλεκτούς στρατευμένους εκπροσώπους της.

Shokunin σε kanji (το ιαπωνικό σύστημα γραφής) / φωτογραφία: winetaster.gr

Αληθινοί masters

Στην Άπω ανατολή, μπορεί κανείς να δαπανήσει όλη του τη ζωή στην υπερπροσπάθεια και να μην καταφέρει να αντιμετωπιστεί ποτέ ως shokunin. Εκτός από φυσικό ταλέντο, απαιτείται αδιαπραγμάτευτα σκληρή δουλειά, ανυπολόγιστος μόχθος, χρόνος, πολύς χρόνος, ο χρόνος μιας ζωής, ταπεινοφροσύνη και ήθος. Για τον Shokunin, η εξειδίκευση στο αντικείμενο της τέχνης του αποτελεί την υπέρτατη αξία. Σε ό,τι δημιουργεί, αφιερώνεται ολοκληρωτικά. Είναι εκείνος που αντιμετωπίζει την εργασία του ως τελετουργικό που επαναλαμβάνει ασταμάτητα, με σκοπό τη συνεχή βελτίωση των δεξιοτήτων του. Εκείνος που δεν συμβιβάζεται ποτέ, καθώς θεωρεί πως μέχρι και την ύστατη στιγμή υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Στόχος: η κατάκτηση της τελειότητας.

Ο Shokunin είναι ο απόλυτος τεχνίτης, υπόδειγμα αυτοπειθαρχίας και αυτοελέγχου, εκείνος που θέτει τα υψηλότερα κριτήρια ποιότητας στην εργασία του. Δεν αισθάνεται πως εργάζεται, αλλά πως υπηρετεί έναν ανώτερο σκοπό που ωφελεί το κοινωνικό σύνολο. Νιώθει πως εκτελεί το υπέρτατο καθήκον όταν ευεργετεί τους αποδέκτες της εργασίας του και το εκφράζει με στοχαστική σεμνότητα. Εκείνος που ενσαρκώνει απόλυτα την ευθύνη ως έννοια και προσπαθεί αδιάκοπα να τιμά όσους τον εμπιστεύονται χωρίς ποτέ να τους προδίδει. Για τον shokunin, η πορεία της άξιας ζωής ταυτίζεται με το να υπηρετεί κανείς άριστα την τέχνη του.

Ένας από τους πιο γνωστούς shokunin διεθνώς είναι ο αιωνόβιος Jiro Ono, ο διαβόητος sushi master του Τόκιο. Στην ασκητική του γηραιά φιγούρα, αλλά και στο αδιανόητο πάθος και εμμονή για τελειότητα, ορίζεται με απόλυτη ακρίβεια η έννοια του shokunin. Αυστηρότητα, ακρίβεια, κορυφαίες επιδόσεις, αυτός είναι ο Jiro, μια μορφή ανεπανάληπτη στο είδος της. Στις δέκα μόλις θέσεις του εστιατορίου του, που ποτέ δεν επέκτεινε για να μπορεί να ελέγχει στο έπακρο την απόδοση, θεωρείται πως ζει κανείς μια μυσταγωγική εμπειρία σχεδόν θρησκευτικού χαρακτήρα. 

Ανατολή και δύση

Στην Ιαπωνία, οι επαγγελματικοί τίτλοι αξίας αποδίδονται στο τέλος της ζωής του ανθρώπου, ενώ στη δύση, στην αρχή. Η δύση βασισμένη σε ένα δομημένο σύστημα σύντομης εκπαίδευσης, στηρίζει την παραδοχή πως η πλειοψηφία όσων απαιτούνται για να τοποθετηθεί κανείς στην αγορά, κατακτούνται με εξετάσεις μετά από θεωρία. Στην ανατολή, θητεύει κανείς στην τέχνη για όλη του τη ζωή. Ο τεχνίτης μεγαλώνει μέσα στην ίδια του την τέχνη, μαθαίνει όχι απλώς να την αγαπά, αλλά να ταυτίζεται μαζί της υπαρξιακά, άρα και να την υπερασπίζεται με σθένος. Αυτή η αργή διαδικασία, πρωτίστως προάγει τον σεβασμό στο αντικείμενο, καθώς η εξέλιξη επέρχεται φυσικά. Η δύση αντιθέτως αποθεώνει την έπαρση, προάγει την ταχύτητα της ανέλιξης, παρέχοντας τη ψευδαίσθηση της κατάκτησης του υψηλότερου βάθρου με μια δρασκελιά. Η απλοποίηση της καταξίωσης και η πρόωρη εξαργύρωσή της, υπονομεύουν την ουσιαστική ανάπτυξη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως εδώ συνηθίζεται η λέξη «ειδικός» να κλείνεται ανάμεσα σε εισαγωγικά, όπως επίσης τυχαίο δεν είναι πως ο γιος του Jiro Ono, για περισσότερα από σαράντα χρόνια εκπαιδεύεται δίπλα στον πατέρα του, χωρίς ακόμα να θεωρείται shokunin.

-Κείμενα και φωτογραφίες του παρόντος αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία αποκλειστικά του winetaster.gr-